چرا همیشه خسته‌ایم؟ خستگی مزمن از کجاست؟
این پرسش که چرا به طور مداوم احساس خستگی می‌کنیم و منشأ خستگی مزمن چیست، نه تنها یک دغدغه متداول است، بلکه میتواند حاکی از وجود اختلالات جسمی، روانی یا اتخاذ یک سبک زندگی نامناسب باشد. در ادامه، پاسخی جامع و ساده به این دو پرسش ارائه می‌گردد.
خستگی مداوم، احساس ناخوشایندی است که حتی پس از استراحت کافی، خواب مناسب و صرف زمان برای استراحت و تمدد اعصاب نیز برطرف نمی‌شود. بسیاری از افراد، علی‌رغم شروع روز با خواب نسبتاً مطلوب، همچنان احساس می‌کنند فاقد انرژی لازم برای انجام فعالیت‌های روزانه هستند. اما علت این امر چیست؟ واقعیت آن است که خستگی مزمن ناشی از یک عامل منفرد نیست. بلکه، ترکیبی از عوامل گوناگون جسمی، روانی و حتی محیطی میتواند منجر به قرار گرفتن مداوم بدن و ذهن در وضعیت “کمبود انرژی” شود. در ادامه، تعدادی از شایع‌ترین علل این نوع خستگی مورد بررسی قرار می‌گیرند:
- ۱. کمخوابی یا خواب بی‌کیفیت
گاهی اوقات ممکن است این احساس را داشته باشیم که خوابیده‌ایم و ساعتهای کافی را در رختخواب سپری کرده‌ایم، اما در واقعیت، خواب ما عمق و کیفیت لازم را نداشته است. در حقیقت، این کیفیت خواب است که حتی از تعداد ساعت‌هایی که می‌خوابیم اهمیت بیشتری دارد. خواب با کیفیت به مغز و بدن ما این فرصت را می‌دهد که به طور کامل استراحت کرده، خود را ترمیم کنند و برای فعالیت روز بعد آماده شوند. این شامل رسیدن به مراحل عمیق و ترمیمی خواب می‌شود که برای سلامت جسمی، ذهنی و عملکرد شناختی ما بسیار ضروری هستند.
دلایل مختلفی وجود دارند که میتوانند مانع رسیدن ما به یک خواب با کیفیت شوند. مشکلاتی مثل انواع اختلالات خواب، از جمله بی‌خوابی، آپنه خواب (که باعث قطع شدن نفس در خواب می‌شود) یا سندرم پای بی‌قرار، میتوانند چرخه‌های طبیعی و حیاتی خواب ما را بهم بریزند و نگذارند به آن عمق لازم برسیم. علاوه بر این، بعضی عادت‌های روزمره ما، خصوصاً قبل از خواب، تأثیر زیادی بر کیفیت خواب دارند. برای مثال، استفاده از گوشی، تبلت یا نگاه کردن به صفحه‌نمایش وسایل الکترونیکی در ساعات پایانی شب، به دلیل نوری که ساطع می‌کنند و همچنین فعال نگه داشتن مغز، باعث می‌شود به سختی به خواب برویم یا خوابمان عمیق نباشد. مجموع این عوامل دست به دست هم می‌دهند و باعث میشوند مغز نتواند آن استراحت واقعی و کاملی را که نیاز دارد، تجربه کند. نتیجه این می‌شود که حتی با وجود اینکه شاید ساعتهای زیادی را در بستر گذرانده باشیم، کیفیت خوابمان پایین می‌آید و این کمبود کیفیت به مرور زمان میتواند روی سطح انرژی، توانایی تمرکز، حال روحی و سلامت کلی بدن ما تأثیرات منفی قابل توجهی بگذارد.
- ۲. تغذیه‌ی ضعیف و کمبود ویتامین‌ها
آهن، B12، ویتامین D، منیزیم و امگا۳ نقش زیادی در تولید انرژی دارن. کمبود این‌ها باعث احساس بی‌حالی، خواب‌آلودگی و بی‌حوصلگی می‌شه.
- ۳. استرس و اضطراب پنهان
استرس همیشگی، حتی اگه از قیافه‌مون معلوم نباشه و انگار نه انگار، حسابی بدن رو از پا درمیاره و کم‌کم داغونش می‌کنه. این خستگی توهّم نیست که بگیم الکی خسته‌ایم، یه چیز واقعیه که تو جونِ آدم ریشه داره، اونم به خاطر ترشح پشت سر هم یه سری هورمون‌های استرس هست. از همه مهم‌ترشون همون کورتیزوله که وقتی آدم تو فشار روحی و روانیه، تو بدن تولید می‌شه و می‌ریزه بیرون. معمولاً ترشح این کورتیزول یه جورایی خوبه و لازمه، چون کمک می‌کنه آدم با خطرات و مشکلات یهویی روبرو شه و یه نیرویی می‌گیره که بتونه واکنش نشون بده. ولی وقتی استرس یه چیز دائم بشه و ول‌کن ماجرا نباشه، بدن بیچاره دائم تو حالت آماده‌باش می‌مونه و کُلّی کورتیزول تو خون بالا می‌ره.
همین ترشح مدام کورتیزول کلی بلا سر این سیستم‌های مختلف بدن میاره. مثلاً ممکنه قند خون رو قاطی پاتی کنه، ایمنی بدن رو ضعیف کنه، فشار خون رو ببره بالا، دل و روده رو قروقاطی کنه، خواب رو بپرونه و حتی حواس و تمرکز آدم رو هم مختل کنه. تازه اینا که چیزی نیست، عضله‌های بدن هم به خاطر اون تنش همیشگی استرس، خسته و کوفته می‌شن و درد می‌گیرن. اصلاً بدن ما کلی انرژی مصرف می‌کنه تا با این استرس بجنگه و وقتی این وضعیت طولانی می‌شه، دیگه تو بدن جون نمونده و آدم حسابی از حال می‌ره و خسته می‌شه. پس باید اینو خوب بفهمیم که این استرس‌های یواشکی و همیشگی، هرچند که از بیرون معلوم نباشه، یه خطر جدی واسه سلامتی جسمی و روحی ماست و باید یه فکری به حالش بکنیم و درست مدیریتش کنیم.
- ۴. بیماری‌های پنهان
گاهی اوقات خستگی دائمی فقط به سبک زندگی یا کمبود خواب مربوط نمی‌شود، بلکه ممکن است نشانه‌ای از وجود یک بیماری پنهان در بدن باشد. بیماریهایی مثل کمکاری تیروئید باعث میشوند متابولیسم بدن کند شود و در نتیجه فرد حتی با فعالیت‌های سبک هم احساس بی‌انرژی بودن داشته باشد. از طرف دیگر، دیابت – به‌خصوص اگر کنترل نشده باشد – میتواند نوسان‌های قند خون ایجاد کند و باعث شود بدن نتواند انرژی مورد نیازش را به درستی تأمین کند.
همچنین باید به سندروم خستگی مزمن (CFS) اشاره کرد؛ یک اختلال پیچیده که هنوز علت دقیقی برایش پیدا نشده، اما فرد مبتلا را دچار خستگی عمیق و ماندگار می‌کند؛ به‌طوری که حتی استراحت طولانی هم حال او را بهتر نمی‌کند. افسردگی هم، که بسیاری آن را فقط یک حالت روحی می‌دانند، در واقع به‌شدت روی وضعیت جسمی اثر می‌گذارد. فرد افسرده ممکن است از درون احساس فرسودگی، سنگینی بدن یا بی‌انگیزگی مداوم داشته باشد.
در کنار این‌ها، عفونتهای مزمن مثل تب مالت، ویروس EBV (عامل مونونوکلئوز) یا حتی برخی مشکلات سیستم ایمنی هم میتوانند خستگی دائمی ایجاد کنند؛ بدون اینکه فرد متوجه وجود مشکل خاصی در بدنش شود. بنابراین اگر خستگی شما طولانی‌مدت است و بدون دلیل مشخص ادامه دارد، بهتر است به این بیماری‌ها هم به عنوان احتمال‌های جدی نگاه کنید و موضوع را با پزشک مطرح نمایید.
- ۵. سبک زندگی ناسالم
عادت‌های مختلفی در زندگی روزمره ما وجود دارند که میتوانند تأثیر منفی عمیقی بر سلامت بدن ما بگذارند و آن را از حالت تعادل و نظم طبیعی خود خارج کنند. کمبود فعالیت بدنی و بی‌تحرکی، یکی از مهم‌ترین این عوامل است که باعث کند شدن فرآیندهای داخلی بدن می‌شود. همچنین، مصرف بی‌رویه غذاها و نوشیدنی‌های سرشار از قند و شکر، نه تنها باعث نوسانات شدید در سطح انرژی می‌شود، بلکه به مرور زمان به سیستم‌های مختلف بدن آسیب می‌رساند.
زیاده‌روی در مصرف مواد محرک مانند قهوه یا نوشیدنی‌های انرژی زا نیز میتواند سیستم عصبی را بیش از حد فعال کرده و آرامش طبیعی بدن را مختل کند. علاوه بر این، استفاده از دخانیات به هر شکلی، ضربه بزرگی به سلامت عمومی بدن وارد کرده و بر عملکرد طبیعی اعضای حیاتی تأثیر منفی می‌گذارد. در نهایت، یکی دیگر از عوامل بسیار تأثیرگذار، داشتن ساعات خواب نامنظم است که باعث برهم خوردن چرخه طبیعی شبانه‌روزی بدن یا همان ساعت بیولوژیک می‌شود. تمامی این عادت‌ها، چه به تنهایی و چه در ترکیب با هم، باعث میشوند بدن ما از آن “ریتم طبیعی” که برای عملکرد بهینه به آن نیاز دارد، خارج شده و در نتیجه کارایی آن کاهش یافته و سلامت کلی آن به خطر بیفتد. این وضعیت میتواند منجر به خستگی مزمن، کاهش توانایی مقابله با استرس و افزایش آسیب‌پذیری در برابر بیماری‌ها شود.
خستگی بی‌دلیل؛ واقعاً بی‌دلیل نیست!
احساس خستگی مداوم و بدون دلیل مشخص، تجربه‌ای است که بسیاری از افراد با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. هرچند ممکن است در ابتدا این خستگی «بی‌دلیل» به نظر برسد، اما در اغلب موارد، ریشه‌های پنهانی دارد که با بررسی دقیق‌تر قابل شناسایی هستند. بدن انسان سیستمی پیچیده است و خستگی میتواند نشانه‌ای از عدم تعادل در یکی از جنبه‌های جسمی، روانی یا حتی سبک زندگی باشد. بنابراین، به جای نادیده گرفتن این احساس، بهتر است آن را به عنوان یک هشدار جدی تلقی کرده و در صدد یافتن علت اصلی آن برآییم.
یکی از شایع‌ترین دلایل خستگی که اغلب نادیده گرفته می‌شود، به سبک زندگی و عوامل روانی بازمی‌گردد. کمبود خواب کافی و با کیفیت، تغذیه نامناسب و فاقد مواد مغذی ضروری، عدم فعالیت بدنی منظم و یا برعکس، ورزش بیش از حد و بدون استراحت کافی، همگی میتوانند منجر به احساس خستگی مزمن شوند. از سوی دیگر، فشارهای روانی ناشی از کار، مشکلات شخصی، اضطراب و افسردگی نیز از جمله عواملی هستند که انرژی ذهنی و جسمی فرد را تحلیل برده و احساس خستگی مداوم را به همراه دارند. حتی مواردی مانند کم آبی بدن یا مصرف بیش از حد کافئین و الکل نیز میتوانند در این زمینه نقش داشته باشند.
در کنار عوامل مرتبط با سبک زندگی و فشارهای روانی، برخی بیماری‌ها و شرایط پزشکی نیز میتوانند خود را با علامت خستگی نشان دهند. کم‌خونی، اختلالات تیروئید (کمکاری یا پرکاری)، دیابت، بیماری‌های قلبی، آپنه خواب (وقفه‌های تنفسی در خواب)، سندرم خستگی مزمن، بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید، و حتی برخی عفونتهای ویروسی یا باکتریایی طولانی‌مدت، همگی میتوانند باعث شوند فرد احساس خستگی شدید و بی‌دلیلی را تجربه کند. بنابراین، اگر خستگی شما برای مدت طولانی ادامه داشته و با استراحت کافی برطرف نمی‌شود، مراجعه به پزشک برای بررسی‌های دقیق‌تر و تشخیص علت زمینه‌ای، امری ضروری است.
بررسی علت‌های جسمی، روانی، تغذیه‌ای در خستگی
احساس خستگی مداوم میتواند ریشه در عوامل مختلفی داشته باشد. خیلی وقت‌ها تصور می‌کنیم این حالت ناشی از بی‌خوابی یا کار زیاد است، اما در واقع بدن و ذهن ما تحت تأثیر مجموعه‌ای از فاکتورها قرار دارند که ممکن است در ظاهر ساده به نظر برسند، ولی در درازمدت تأثیر عمیقی بر انرژی ما می‌گذارند. در ادامه، مهم‌ترین دسته‌بندی‌های علت خستگی یعنی دلایل جسمی، روانی و تغذیه‌ای را مرور می‌کنیم:
- علت‌های جسمی: وقتی بدن علامت هشدار می‌دهد
بدن ما در برابر اختلالات داخلی، نشانه‌هایی ارسال می‌کند؛ یکی از این نشانه‌ها خستگی است. بیماریهایی مانند کم‌خونی (فقر آهن)، کمکاری تیروئید، دیابت، نارسایی قلبی یا حتی عفونتهای مزمن از جمله عواملی هستند که مستقیماً با سطح انرژی بدن در ارتباط‌اند. در این شرایط، حتی با خواب کافی یا استراحت نیز خستگی برطرف نمی‌شود. همچنین اختلالات هورمونی یا حتی التهاب‌های مزمن میتوانند به شکلی پنهان، بدن را از درون فرسوده کنند. بنابراین اگر خستگی به‌صورت مزمن ادامه‌دار است، بهتر است آزمایش‌های پزشکی برای بررسی وضعیت جسمانی انجام شود.
- علت‌های روانی: ذهن خسته، بدن خسته
خیلی وقت‌ها خستگی از مغز شروع می‌شود. استرس‌های طولانی‌مدت، اضطراب‌های پنهان، فشارهای روانی محیط کار یا زندگی میتوانند بدن را به حالتی از آماده‌باش دائمی وارد کنند. این حالت باعث می‌شود انرژی زیادی صرف کنترل تنش‌های درونی شود و در نتیجه احساس خستگی بیشتر از حد طبیعی باشد. افسردگی هم یکی از مهم‌ترین علل خستگی روانی است. فرد ممکن است از نظر جسمی سالم باشد، اما به دلیل درگیری ذهنی، عدم انگیزه یا احساس بی‌معنایی، دچار خستگی مزمن شود. خواب زیاد یا بی‌حوصلگی، زود خسته شدن از کارهای روزمره و نداشتن انگیزه‌ی حرکتی از نشانه‌های بارز این نوع خستگی هستند.
- علت‌های تغذیه‌ای: وقتی سوخت کافی نمی‌رسد
تغذیه ضعیف مثل ریختن بنزین بی‌کیفیت در یک ماشین قوی است؛ ظاهر سالم می‌ماند، اما موتور تحلیل می‌رود. کمبود ویتامین‌هایی مثل B12، D، آهن، منیزیم، روی و امگا۳ از شایع‌ترین علت‌های تغذیه‌ای خستگی هستند. همچنین مصرف زیاد غذاهای فراوری‌شده، نوشابه‌های انرژی‌زا، قند و چربی‌های ناسالم، به جای اینکه انرژی بدن را تقویت کنند، منجر به افزایش ناگهانی قند خون و سپس افت شدید آن میشوند؛ اتفاقی که باعث احساس بی‌حالی، خواب‌آلودگی یا حتی تحریک‌پذیری می‌شود. تغذیه متعادل و غنی از مواد مغذی، تأثیر مستقیمی در حفظ انرژی پایدار بدن دارد. گاهی فقط با اصلاح رژیم غذایی، بخشی از این خستگی‌ها برطرف می‌شود.
- خواب کافی داری ولی هنوز خسته‌ای؟ چرا خستگی‌ات با خواب برطرف نمی‌شود؟
حتی زمانی که به نظر می‌رسد به اندازه کافی می‌خوابید، احساس خستگی مداوم میتواند نشانه‌ای از این باشد که صرفاً «کمیت» خواب، تمام ماجرا نیست. کیفیت خواب نقشی حیاتی در میزان شادابی و انرژی شما در طول روز ایفا می‌کند. اگر خواب شما به دلیل عواملی مانند یک محیط خواب نامناسب (پر سر و صدا، دمای نامطلوب، نور زیاد)، برنامه‌ریزی نامنظم خواب و بیداری، یا استفاده از نمایشگرهای الکترونیکی قبل از خواب دچار اختلال شود، حتی پس از چندین ساعت خواب نیز ممکن است احساس خستگی کنید. این عوامل میتوانند چرخه‌های طبیعی خواب را مختل کرده و از ورود شما به مراحل عمیق و ترمیم‌کننده خواب جلوگیری کنند. در نتیجه، بدن و ذهن فرصت کافی برای بازیابی کامل پیدا نمی‌کنند و خستگی با وجود خواب ظاهراً کافی، پابرجا می‌ماند.
فراتر از کیفیت خواب، دلایل متعددی وجود دارد که چرا خستگی شما ممکن است با خواب برطرف نشود. شرایط پزشکی زمینه‌ای یکی از مهم‌ترین عواملی است که باید در نظر گرفته شود. اختلالات خواب مانند آپنه خواب (وقفه‌های تنفسی در خواب) که منجر به بیداری‌های مکرر و ناخودآگاه در طول شب می‌شود، میتواند باعث خستگی شدید در روز بعد گردد، حتی اگر فرد تصور کند که تمام شب را خوابیده است. علاوه بر این، بیماریهایی نظیر کم‌خونی (به ویژه فقر آهن)، اختلالات تیروئید (کمکاری یا پرکاری)، دیابت، بیماری‌های قلبی، سندرم خستگی مزمن، فیبرومیالژیا، و حتی برخی عفونت‌ها میتوانند عامل خستگی مداوم باشند. عوامل مرتبط با سبک زندگی و سلامت روان نیز نقش بسزایی دارند؛ استرس مزمن، اضطراب، افسردگی، رژیم غذایی نامناسب (کمبود مواد مغذی ضروری یا مصرف زیاد قند و غذاهای فرآوری‌شده)، کم‌آبی بدن، و عدم فعالیت بدنی منظم (یا برعکس، ورزش بیش از حد) همگی میتوانند به احساس خستگی دامن بزنند، حتی اگر ساعات خواب شما کافی به نظر برسد. بنابراین، اگر خستگی شما با وجود خواب کافی ادامه دارد، بررسی این عوامل و در صورت نیاز، مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق علت ضروری است.
چرا بدنم همیشه بی‌انرژی است؟
خیلی‌ها در طول روز بارها احساس خستگی می‌کنند، حتی وقتی خوب خوابیده‌اند یا کاری نکرده‌اند که انرژی زیادی ازشان بگیرد. این سؤال برای خیلی‌ها پیش می‌آید: چرا بدن من همیشه بی‌انرژی است؟
دلایل زیادی میتوانند پشت این احساس باشند. برای بعضی‌ها، مشکل از عملکرد تیروئید است که درست کار نمی‌کند و سوخت‌وساز بدن را کند کرده. در برخی موارد، کمبود ویتامین‌هایی مثل D یا آهن باعث ضعف عضلات و افت انرژی می‌شود. اگر خوابتان عمیق و کافی نباشد، یا اگر استرس مزمن همراه‌تان باشد، بدن شما فرصت بازیابی را از دست می‌دهد. همین‌طور رژیم غذایی ناسالم میتواند باعث شود مواد مغذی لازم به بدنتان نرسد و در نتیجه، دائماً احساس بی‌حالی داشته باشید.
- خستگی مزمن از کجا می‌آید؟
خستگی طولانی‌مدت همیشه فقط به دلیل کار زیاد یا کمخوابی نیست. گاهی نشانه‌ی مشکلات عمیق‌تری است؛ مثل دیابت، افسردگی، اضطراب یا حتی اختلالات سیستم ایمنی. این مشکلات ممکن است مدت‌ها در بدن پنهان بمانند و تنها علامت‌شان همین خستگی همیشگی باشد. از طرف دیگر، کمبود مواد معدنی مثل منیزیم و پتاسیم یا ویتامین‌هایی مانند B12، میتواند عملکرد عضلات و سیستم عصبی را مختل کند. همچنین، نشستن طولانی و بی‌تحرکی باعث می‌شود خون‌رسانی به اندام‌ها کاهش پیدا کند و این هم خودش عاملی برای افت انرژی است.
- این دلایل را دست‌کم نگیرید
اگر مدت زیادی است که خستگی با شماست و هیچ‌کدام از راه‌حل‌های ساده مثل خواب بیشتر یا استراحت کمک نکرده‌اند، وقت آن است که علت اصلی را پیدا کنید. بررسی‌های آزمایشگاهی میتوانند اطلاعات خوبی درباره وضعیت هورمون‌ها، ویتامین‌ها و سایر شاخص‌های بدن بدهند. در کنار آن، بهتر است نگاهی دوباره به سبک زندگی‌تان بیندازید. آیا تغذیه‌تان متعادل و مغذی است؟ آیا خوابتان منظم و کافی است؟ فعالیت بدنی دارید یا بیشتر روز را پشت میز می‌گذرانید؟ و مهمتر از همه، چقدر در معرض فشارهای روانی هستید؟
گاهی تنها با چند تغییر ساده مثل تحرک روزانه، بهبود رژیم غذایی و کاهش استرس، سطح انرژی بدن به طور چشمگیری بهتر می‌شود. اما اگر خستگی همچنان ادامه داشت، درخواست کمک تخصصی را جدی بگیرید. بدن شما همیشه تلاش می‌کند با زبان خودش هشدار بدهد؛ شنیدن این هشدارها، میتواند جلوی مشکلات جدی‌تر را بگیرد.
سخن پایانی
بسیاری از ما روزانه با احساس خستگی و کمبود انرژی مواجه می‌شویم ، حتی وقتی که به نظر می‌رسد استراحت کافی کرده‌ایم . دلایل این خستگی میتواند بسیار گوناگون باشد از جمله مشکلات خواب کمبود مواد مغذی مثل آهن، ویتامین D و B12، اختلالات هورمونی مانند کمکاری تیروئید ، استرس مزمن ، اضطراب ، افسردگی و همچنین سبک زندگی ناسالم. این عوامل به طور جداگانه یا در کنار هم میتوانند در نهایت منجر به خستگی مداوم شوند که گاهی بدون تشخیص صحیح ، به مشکلی مزمن تبدیل می‌شود. برای مقابله با خستگی مزمن، اولین قدم شناخت علت اصلی و ریشه ای است . برخی مواقع تنها با تغییرات ساده در سبک زندگی مثل بهتر شدن رژیم غذایی ، حرکت بیشتر و ورزش ، مدیریت استرس و بهبود کیفیت خواب ، می‌توان انرژی بدن را بهبود بخشید. اما اگر خستگی به مدت طولانی ادامه داشته باشد و با روش‌های ساده برطرف نشود، باید دلایل پزشکی یا علت زمینه ای را برسی کرد. بدن همیشه از طریق علائم مختلف به ما هشدار می‌دهد مهم اینه که این هشدارها را جدی بگیریم و وقتی لازم شد از متخصص کمک بگیریم.
- خستگی مزمن تنها نتیجه کمخوابی نیست؛ میتواند نشانه کمبود ویتامین، اختلالات هورمونی یا مشکلات روانی باشد.
- کیفیت خواب مهمتر از تعداد ساعتهای خواب است و نقش بزرگی در انرژی روزانه دارد.
- استرس و اضطراب پنهان، هورمون کورتیزول را بالا میبرند و باعث خستگی عمیق و پایدار میشوند.
- بیماریهایی مانند کمکاری تیروئید، دیابت، سندرم خستگی مزمن و حتی عفونتهای پنهان هم میتوانند علت اصلی خستگی باشند.
- سبک زندگی ناسالم، رژیم غذایی ضعیف و عدم تحرک نقش مهمی در کاهش انرژی دارند.
- اگر خستگی برای چند هفته ادامه داشت، حتماً به پزشک مراجعه کنید و وضعیت بدنی و روانی خود را بررسی کنید.
- تغییرات ساده ولی مؤثر در سبک زندگی میتواند سطح انرژی شما را به طور چشمگیری بهبود دهد
همچنین در مقاله های مختلف برای بالا بردن سطح انرژی به معرفی انواع اسموتی انرژی زا و برای اصلاح سبک زندگی به معرفی چند مدل سالاد کم کالری و تاثیر مواد غذایی روی اخلاق پرداته ایم که مطالعه آن ها می تواند به شما کمک بیشتری کند
برای درج رپورتاژ آگهی و سفارش مقالات استاندارد سئو شده با آی دی File_admin تلگرام در ارتباط باشید
نظرات کاربران